وجود نوعی انگل بر روی پوست انسان منجر به آلودگی با شپش یا پدیکلوز می‌شود. شپش حشره بدون بال بسیار کوچکی با دهان مکنده است که از خون انسان تغذیه می‌کند و بر روی موی بدن یا لباس تخم می‌گذارد. گزش شپش باعث خارش شدید می‌شود.
انواع شپش
شپش‌هایی که بر روی بدن انسان زندگی می‌کنند به سه دسته اصلی تقسیم می‌شوند:
- شپش سر: پدیکولوس هومانوس کاپیتیس
- شپش بدن: پدیکولوس هومانوس کرپوس
- شپش عانه: فتیروس پوبیس که در ناحیه تناسلی وجود دارد و شپش خرچنگی نیز نامیده می‌شود.
شپش سر یک حشره است که روی پوست سر انسان زندگی می‌کند و فعالیت‌های خون‌خواری خود را انجام می‌دهد. این حشره هر سه تا شش ساعت یک بار خون می‌جوشد. چنگال‌های شپش به گونه‌ای هستند که می‌توانند به موها یا لباس بچسبند. شپش سر بزرگسالان دارای رنگ سفید مایل به نقره‌ای یا قهوه‌ای مایل به قرمز است و تقریباً اندازه‌ی یک دانه کنجد دارند. این حشره تخم‌های خود را در کیسه‌هایی به نام نیت تخم می‌گذارد که حدوداً یک میلیمتر طول دارند و به بدنه مو نزدیک به پوست سر چسبیده‌اند. در طول عمر حدود یک ماه خود، شپش بیش از صد تخم می‌گذارد. نوزاد شپش (نیمف) پس از ۳ تا ۱۴ روز از پوست خارج می‌شود و باید در طی یک روز از خون تغذیه کند تا زنده بماند. حشره‌های نوزاد کوچک‌تر و روشن‌تر از حشره‌های بالغ هستند و پس از گذشت ۹ تا ۱۲ روز جنسیتی بالغ می‌شوند.
شپش بدن تخم‌گذاری را بر روی لباس یا وسایل خواب انجام می‌دهد و تخم‌ها روی الیاف باقی می‌مانند، و گاهی نیز به موهای بدن چسبیده می‌شوند. تخم‌های شپش بدن شکل بیضی دارند و در رنگهای زرد تا سفید قرار دارند. ممکن است تا ۳۰ روز طول بکشد تا حشره‌ها از پوست خارج شوند. حشره‌های نوزاد پس از خروج از پوست، ظرف ۷ روز به حالت بالغی می‌رسند.
شپش عانه پاهای جلویی بلندی دارد و به شکل خرچنگی بسیار کوچک شباهت دارد. حشره ماده عانه از نر بزرگتر است. خروج شپش‌های عانه از پوست حدود یک هفته طول می‌کشد و حشره‌های نوزاد ظرف ۷ روز به حالت بالغی می‌رسند.
انتقال
آلودگی به شپش شیوع بسیار بالایی دارد و از طریق تماس فردی یا البسه یا دیگر وسایل شخصی آلوده منتقل می‌شود، برای مثال اگر لباس‌های تمیز در کنار لباس‌های آلوده نگهداری شوند، شپش به آنها نیز انتقال خواهد یافت. شپش سر در میان کودکان معمولاً از راه کلاه، شانه، برس، زیورآلات مو، هدفون، عروسک‌های پولیشی و بالشت مشترک انتقال می‌یابد. شپش عانه از راه تماس جنسی منتقل می‌شود، البته انتقال آن از راه البسه، حوله یا وسایل خواب آلوده نیز ممکن است.
شپش قادر به پریدن، جهیدن یا پرواز کردن نیست و نمی‌تواند روی بدن حیوانات خانگی زندگی کند. شپش سر انگلی است که اگر میزبان آن بدن انسان نباشد، بیش از چند روز زنده نخواهد ماند. شپش بدن بدون تماس با بدن انسان می‌تواند تا ۱۰ روز زنده بماند و این زمان برای شپش عانه به یک تا دو هفته افزایش می‌یابد.
علائم و نشانه ها
خارش شدید ناشی از واکنش آلرژیک به سم موجود در بزاق شپش از علائم اصلی آلودگی به شپش است. این خارش خواب را مختل می‌سازد و توان تمرکز را سلب می‌کند. گزش‌های مکرر شپش نیز باعث التهاب یا جوش‌های سراسر پوست می‌شود. ورم یا التهاب غده‌های گردنی نیز از عوارض شایع شپش سر به شمار می‌آید.
گزش شپش بدن ابتدا به صورت نقطه‌ها یا برآمدگی‌های کوچک قرمز رنگ ظاهر می‌شود که گاهی حساسیت پوستی کل بدن را در پی دارد. خاراندن شدید بدن باعث می‌شود خراش‌های عمیقی در اطراف شانه‌ها، پهلوها یا گردن ایجاد شود. عوارض در صورت درمان نشدن آلودگی گسترش می‌یابد و بیمار دچار سر درد، تب و عفونت پوستی توام با زخم نیز می‌شود.
زمان مراجعه به پزشک
پزشک باید شپش بدن را از جرب یا گال، که مولد آن مایت یا نوعی کرم پوستی است، و شپش عانه را از عارضه پوستی اگزما تشخیص دهد. در صورت گسترش یافتن و وخیم شدن علائم آلودگی با شپش یا بروز عفونت باکتریایی ناشی از خارش گزش‌ها در کودکان باید به پزشک مراجعه نمود.
تشخیص
شپش معمولاً با توجه به خارش شدید تشخیص داده می‌شود، هر چند فرد گاهی تا چند هفته پس از آلودگی اصلاً دچار خارش نمی‌شود. خارش ناشی از حرکت شپش نیز گاهی قابل توجه است. در هر حال برای تشخیص قطعی تعیین نوع شپش یا نیت‌های آن ضروری است.
شپش سر باعث زودرنجی و تحریک‌پذیری کودکان، تحریک یا زخم شدن پوست سر می‌شود. شپش سر در کودکان معمولاً به پوست سر محدود می‌شود. شپش بالغ را می‌توان هنگام حرکت بر روی پوست سر، به ویژه در اطراف گوش، پشت گردن و فرق سر، یعنی گرم‌ترین بخش‌های سر مشاهده کرد. از آنجایی که در هر زمان مشخص کمتر از ۲۰ شپش بالغ وجود دارد، پیدا کردن نیت‌ها غالباً راحت‌تر است. نیت‌ها در رنگهای گوناگون از سفید مایل به خاکستری تا زرد، قهوه‌ای یا سیاه وجود دارند و آنها را می‌توان بر روی بدنه یا ریشه تار مو مشاهده کرد. استعمال حدود ۲۸۰ گرم الکل ایزوپروپیل بر روی سر و مالیدن آن با حوله به مدت ۳۰ ثانیه شپش‌ها را از سر به حوله منتقل می‌کند.
شپش بدن مشابه شپش سر است، جز این که چون شپش بدن داخل پوست نفوذ می‌کند و پنهان می‌شود به سختی قابل مشاهده است، مگر آن که بتوان آن را روی لباسی که بر روی آن تخم‌گذاری کرده است پیدا کرد. آلودگی با شپش به مرور زمان موجب ضخیم شدن و تغییر رنگ پوست اطراف کمر، کشاله ران و بالای ران می‌شود.
شپش عانه معمولاً ابتدا روی موی ناحیه تناسلی به چشم می‌خورد، هر چند ممکن است به موهای سراسر بدن انتقال یابد. شپش عانه معمولاً در کودکان خردسال بر روی ابروها یا مژه‌ها دیده می‌شود. این نوع شپش را می‌توان به شکل نقطه‌های متحرک قهوه‌ای یا خاکستری رنگ بر روی پوست مشاهده کرد. تعداد
را می‌توان به شکل نقطه‌های متحرک قهوه‌ای یا خاکستری رنگ بر روی پوست مشاهده کرد. تعداد شپش‌های عانه زنده معمولاً از چند عدد تجاوز نمی‌کند و از نور نیز گریزان‌اند. نیت‌های سفید رنگ شپش عانه را می‌توان روی بدنه مو نزدیک به پوست پیدا کرد. اگرچه شپش عانه گاهی اوقات نقطه‌های کوچک مایل به آبی رنگی را روی بالاتنه یا ران ایجاد می‌کند، اما با توجه به خراش‌های ناشی از خاراندن راحت‌تر می‌توان آن را تشخیص داد. لکه‌های کوچک قهوه‌ای تیره مربوط به فضولات شپش نیز روی لباس زیر قابل مشاهده است.
از آنجایی که داروهای مخصوص از بین بردن شپش معمولاً حشره‌کش‌هایی قوی با اثرهای جانبی احتمالی هستند، باید پیش از مصرف آنها احتمال ابتلا به دیگر عارضه‌های همراه با خارش و التهاب پوست را رد کرد. نیت‌های بیضوی شپش سر را می‌توان به راحتی از شوره متمایز ساخت، چون شپش با زاویه به بدنه مو می‌چسبد، حال آن که دانه‌های سفید رنگ مسطح و دارای شکل نامنظم شوره به راحتی با تکان دادن سر می‌ریزد.
درمان
اکثر مسئولین بر این باوراند که شپش سر را باید بی‌درنگ درمان نمود و موضوع انتقال آن را در اولویت بررسی قرار داد. والدین پیش از شروع درمان باید تست بخش کوچکی از پوست سر را انجام دهند تا مطمئن شوند که فرزندشان به دارو حساسیت ندارد. برای کاهش چسبندگی نیت‌ها می‌توان سر را با سرکه شستشو داد و سپس مو را با شامپوی معمولی شست.
ابروی آلوده را باید چند روز با ژل نفت خام درمان کرد و نیت‌ها را با موچین یا ناخنگیر برداشت. بر روی مژه آلوده نیز باید پماد نفت خام تجویز شده توسط پزشک را دو بار در روز به مدت ۱۰ روز استعمال نمود.
برای درمان شپش بدن باید بدن را کاملاً شست و لباس‌های آلوده را عوض کرد. البسه و وسایل خواب آلوده را باید در دمای ۱۴۰ درجه فارنهایت (۶۰ درجه سانتی گراد) شست و در دمای بالا خشک کرد یا با بخار تمیز کرد.
درمان جایگزین
پماد نفت خام یا روغن زیتون نیز برای از بین بردن شپش سر کاربرد دارد. سر کودک را باید پس از استعمال این مواد بر روی مو و پوست سر ۴ تا ۶ ساعت با کلاه حمام پوشاند و این کار را هر روز به مدت ۳ تا ۴ روز تکرار کرد. کوتاه کردن یا تراشیدن موی سر نیز می‌تواند مفید باشد. دیگر درمان‌های شپش سر عبارت‌اند از:
- ترکیب سه به یک روغن زیتون و عصاره اسطوخودوس
- پمادها یا شامپوهای گیاهی
- RID یعنی فراورده‌ای غیرسمی بدون بو و رنگ با کمترین حساسیت
- افشانه حاوی فنتیل پروپیونات، روغن سدر، روغن نعناع فلفلی و سولفات لوریل سدیم (از بین برنده کامل شپش‌ها)
- کوکامید DEA (عامل ایجاد کننده کف)، تریتانولامین (محرک موضعی) و دی سدیم EDTA (نوعی شلاتور مانند سیف تک) داروهای مخصوص از بین برنده شپش غیرسمی و نرم کننده هستند که مصرف آنها باعث می‌شود راحت‌تر بتوان شپش‌ها و نیت‌ها را با شانه زدن از مو جدا کرد.
در درمان گیاهی رایج شپش عانه از روغن پونه (۲۵%)، روغن سیر (۲۵%) و آب مقطر (۵۰%) استفاده می‌شود. مخلوط این سه ماده را باید روزی یک بار به مدت سه روز استفاده نمود.
جدا کردن نیت‌ها
درمان‌های اشاره شده تمام نیت‌های شپش را از بین نمی‌برد. نیت‌های شپش عانه و سر را باید با دست جدا کرد تا از پوست خارج شدن حشره‌های نوزاد منجر به آلودگی مجدد نشود. کندن یک به یک نیت‌ها با دست به تنهایی می‌تواند روشی کارآمد برای رفع آلودگی باشد.
پیش از جدا کردن نیت‌های شپش سر باید یکی از کارهای زیر را انجام داد:
- آبکشی با سرکه ۵۰ درصد برای کاهش چسبندگی نیت‌ها
- مالیدن طره‌های مو از ریشه تا نوک با پارچه آغشته به سرکه
- گرفتن شپش‌های زنده با شانه، موچین، ناخنگیر یا چسباندن آنها روی چسب دوطرفه
- از بین برنده تخم شپش آنزیمی
به علاوه باید مو را تمیز و مرطوب کرد، گره‌های آن را باز نمود، پارچه دور سر را برداشت و حوله‌ای را بین مو و شانه‌ها قرار داد. سپس مو را با گیره یا کش سر به بخش‌هایی به بزرگی یک اینچ تقسیم کرد.
ضمناً نیت‌ها را می‌توان با شانه‌ای با دندانه‌های ظریف، مانند شانه‌های ضد کک حیوانات خانگی، شانه ضد استاتیک یا شانه لرزشی باتری‌دار، موچین، قیچی کودک و ناخنگیز نیز جدا کرد.
